Pompa wyporowa to zbiorcze określenie wszystkich pomp działających zgodnie z zasadą wyporu dodatniego. Pompy te nazywane są również pompami objętościowymi, ponieważ tłoczą ciecz znajdującą się w zamkniętej objętości. Korpusy wyporowe okresowo zwiększają i zmniejszają objętość roboczą, przenosząc w ten sposób energię na pompowaną ciecz. Objętości robocze są oddzielone od wlotu i wylotu za pomocą elementów rozdzielających. W przypadku tłokowych pomp wyporowych (patrz Rys.1 Pompa wyporowa) elementami rozdzielającymi są zawory zwrotne wznoszące lub wahadłowe, sterowane automatycznie różnicą ciśnień, lub, przy wyższych prędkościach obrotowych, zasuwy uruchamiane mechanizmem korbowym. Zawory te zapobiegają cofaniu się tłoczonej cieczy do przewodu ssawnego lub tłocznego. W przypadku obrotowych pomp wyporowych rolę elementów rozdzielających pełnią uszczelnienia szczelinowe o regulowanej szczelinie, zmieniające się wraz z ruchem obrotowym korpusów wyporowych. Zadaniem wszystkich elementów rozdzielających jest sterowanie wlotem i wylotem cieczy do i z objętości roboczej w odpowiednim czasie, aby wytworzyć przepływ (patrz Przepływ) poprzez naprzemienne zasysanie i wypieranie przez korpus wyporowy zgodnie z odpowiednią zasadą konstrukcyjną. Wysokość podnoszenia jest niezależna od prędkości obrotowej pompy.
Rozróżnia się pompy o stałej i zmiennej objętości roboczej (pompy o stałej i zmiennej objętości roboczej). Pompy te rozróżnia się ponadto ze względu na ruch ich korpusów wyporowych, który może być posuwisto-zwrotny (ruch tam i z powrotem) lub obrotowy. Ruch posuwisto-zwrotny może być liniowy (np. pompa tłokowa lub membranowa) lub w kształcie półksiężyca (np. pompa łopatkowa). Przykładami obrotowych pomp wyporowych są pompy zębate, pompy śrubowe, pompy z progresywną komorą, pompy z tłokiem obrotowym, pompy z pierścieniem wodnym, pompy z łopatkami obrotowymi, pompy z łopatkami walcowymi i pompy perystaltyczne.
Najczęściej znanymi pompami wyporowymi są pompy tłokowe / pompy nurnikowe. Ich korpus wyporowy, np. nurnik, opisuje ruch liniowy. Patrz Rys. 1 Pompa wyporowa
W pompach wyporowych dwustronnego działania dwie objętości robocze są umieszczone naprzeciwko siebie i wykorzystują te same korpusy wyporowe, co prowadzi do bardziej równomiernej krzywej momentu obrotowego i natężenia przepływu.
Pulsacje w przepływie mogą być dalej absorbowane przez zbiorniki powietrza (akumulatory) działające jako krótkotrwałe zbiorniki magazynujące w linii ssawnej i tłocznej lub przez kilka cylindrów ułożonych równolegle ze wspólnym wałem korbowym (np. pompa typu duplex lub triplex). Cylindry mogą być ustawione poziomo lub pionowo. Wał korbowy jest zwykle zamontowany w pozycji poziomej. Patrz Rys.1 Pompa wyporowa
Pompy wyporowe są stosowane głównie w układach wymagających tłoczenia wody i oleju (pompa ciśnieniowa) w przemyśle chemicznym (np. pompa dozująca), a często także na statkach oraz w małych i średnich zakładach przemysłowych.
Wielkie ilości pomp wyporowych są stosowane w przemyśle samochodowym jako pompy wtryskowe do silników wysokoprężnych. W układach napędowych pompy wyporowe są szeroko stosowane jako promieniowe i osiowe pompy tłokowe lub nurnikowe do bezstopniowego przenoszenia energii.
Rys. 1 Pompa wyporowa: Pompa nurnikowa Triplex
.