Utrecht, gemeente (gmina), środkowa Holandia. Leży wzdłuż rzek Kromme Rijn (Kręty lub Krzywy Ren), Oude (Stary) Rijn i Vecht oraz Kanału Amsterdam-Rijn. Jego pierwotna rzymska nazwa, Trajectum ad Rhenum (Bród na Renie), później stała się Ultrajectum, a następnie Utrecht.
© laurent dambies/.com
Miejsce kolejnych twierdz rzymskich, fryzyjskich i frankijskich, Utrecht stał się siedzibą biskupią w 696 r., kiedy to św. Willibrord otrzymał od króla Franków Pippina II pozwolenie na założenie tam swojej siedziby. Willibrord został arcybiskupem Fryzów i począwszy od Utrechtu, nawrócił na chrześcijaństwo większość terenów dzisiejszej północnej Holandii. Utrecht otrzymał prawa miejskie w 1122 roku, a już w 1304 roku miał radę miejską. Największy rozkwit Utrechtu przypadł na XI i XII wiek, ale przez całe średniowiecze Utrecht pozostawał najpotężniejszym i najważniejszym miastem w północnych Niderlandach. Pod rządami biskupów Utrecht stał się stolicą potężnego księstwa oraz centrum kulturalnym, handlowym i przemysłowym (głównie tkactwa), aż w XV wieku został prześcignięty przez Amsterdam (26 mil na północny zachód). Biskupi Utrechtu coraz bardziej ulegali wpływom Holandii, aż biskup Utrechtu Henryk Bawarski sprzedał swoje prawa doczesne cesarzowi Karolowi V w 1527 roku, po czym Utrecht stał się częścią dominium Habsburgów. Hiszpańska dominacja trwała do roku 1577, kiedy to kobiety z Utrechtu zdobyły miejscową hiszpańską twierdzę i próbowały ją zburzyć. Odtąd Utrecht wspierał sprawę księcia Orańskiego. Częściowo w reakcji na hiszpańską okupację, miasto stało się silną twierdzą kalwinizmu i pozostało nią przez wiele stuleci. Unia Utrechcka (1579) została podpisana przez siedem północnych prowincji Holandii w lidze przeciwko Hiszpanii; traktat ustanowił ligę wojskową, aby oprzeć się Hiszpanom i posłużył jako fundament Republiki Holenderskiej, a później królestwa. Arcybiskupstwo Utrechtu zostało założone w 1559 r., stłumione w 1580 r. i odrodzone w 1851 r. Okupowany przez siły Ludwika XIV (1672-74), Utrecht był miejscem negocjacji zakończonych traktatami w Utrechcie (1713-14), które zakończyły wojnę o sukcesję hiszpańską. Był okupowany przez Francuzów od 1795 do 1813 i był rezydencją brata Napoleona, Ludwika, króla Holandii (1806-10).
Utrecht jest siedzibą archidiecezji rzymskokatolickiej i starokatolickiej (jansenistycznej) oraz sądu okręgowego. Jego uniwersytet (1636), jeden z najstarszych i największych holenderskich uniwersytetów państwowych, posiada wiele szkół specjalnych i bibliotekę mieszczącą się częściowo w pałacu króla Ludwika Napoleona. Utrecht posiada liczne muzea, w tym Muzeum Centralne (sztuka, historia, znaleziska archeologiczne), Muzeum Kolei Holenderskiej, Muzeum Złota i Srebra Holenderskiego, Muzeum Zegarów i Zegarmistrzostwa, Muzeum Współczesnej Sztuki Religijnej, Muzeum Starokatolickie i Muzeum Narodowe „od pozytywki do organów beczkowych”.”
Wszystko, co pozostało z katedry w Utrechcie (zbudowanej w latach 1254-1517) to transept i wieża (1321-82), ta ostatnia jest najwyższą wieżą kościelną w Holandii (około 370 stóp). Nawa katedry zawaliła się podczas burzy w 1674 roku i nigdy nie została odbudowana; kapitularz (1409), który jest połączony z kościołem gotyckim krużgankiem, jest obecnie główną aulą uniwersytetu. Inne kościoły to kościół Jans (założony w 1040 r.), kościół Sint Pieter’s (1048 r.), kościół Nicolai (1131 r.), kościół Jacobi (1173 r.), kościół Buur (X w.), kościół Geerte (1260 r.) i kościół Sint Catharijne (1468 r.; obecnie katedra rzymskokatolicka), wszystkie w różnych stylach odzwierciedlających liczne dodatki i renowacje. Paushuize (Dom Papieża) został ukończony w 1523 roku dla jedynego holenderskiego papieża, Adriana VI, który pochodził z Utrechtu. Miejska Maliebaan (1636) jest jedną z najlepszych promenad w Holandii. W XIX wieku stare mury miejskie zostały przekształcone w parki i powstały nowoczesne dzielnice mieszkaniowe.
Miasto jest siedzibą holenderskich kolei i korzysta ze swojej lokalizacji jako centrum usług i transportu. Edukacja jest również ważną działalnością gospodarczą. Ponadto, istnieje zróżnicowany sektor produkcyjny. Pop. (2007 est.) 288,401.