Een Romeins-Egyptisch Fayum mummieportret komt terug naar het ROM

Door Paul Denis

De recente aankoop door het ROM van een Romeins-Egyptisch mummieportret uit Fayum van de National Gallery of Canada in Ottawa vormt een opmerkelijke aanvulling op onze collectie omdat het twee “zusters” herenigt die meer dan 100 jaar geleden van elkaar gescheiden waren. Hun verzamelgeschiedenis is ook nauw verbonden met die van het ROM en Canada.

Toen Egypte in 30 v. Chr. een provincie van Rome werd, begonnen de Romeinen zich daar te vestigen en namen zij de plaatselijke gebruiken over, waaronder het ritueel van de mummificatie. In de eerste eeuw na Christus hadden de Romeinen hun eigen begrafenisgebruik ingevoerd, waarbij een op een houten paneel geschilderd portret van de overledene op het gezicht van de mummie werd aangebracht en gewikkeld. Deze wijze van begraven heeft ongeveer 300 jaar stand gehouden. Mummieportretten zijn gevonden op begraafplaatsen in de Fayum en andere delen van Egypte; zij worden gewoonlijk collectief aangeduid als Fayum mummieportretten.

Deze verbazingwekkende levensechte portretten van mannen, vrouwen, en kinderen hebben vandaag de dag een universele aantrekkingskracht. Ze tonen ons niet alleen een grote diversiteit van de mensen die ooit in Romeins Egypte leefden, maar ook de fijne kneepjes van kapsels, kleding en sieraden die tweeduizend jaar geleden populair waren.

In 1888 ontdekte Sir Flinders Petrie 81 mummieportretten bij Hawara, een oude Romeinse begraafplaats in de Fayum, Egypte. Een van deze portretten uit Hawara en een tweede exemplaar, door Petrie gevonden op een andere begraafplaats in het Fayum, werden in 1912 door Charles Currelly, de eerste directeur van het ROM, aangekocht op een veiling van Sotheby’s in Londen. Later dat jaar verkocht Currelly een van de mummieportretten aan de National Gallery of Canada. En nu, een eeuw later, dankzij de gulheid van het Mona Campbell Endowment Fund en de Louise Hawley Stone Charitable Trust, zijn de twee portretten weer bij elkaar.

Onze portretten laten de voortreffelijke schilderkunstige vaardigheden van hun kunstenaars zien. De kunstenaars hoefden minder gebruik te maken van tekeningen vooraf en brachten kleurvlakken aan die samenwerkten om elk portret de illusie van volume en diepte te geven en een gevoel van karakter en persoonlijkheid.

De vrouw op het nieuwe portret van het ROM heeft de delicate gelaatstrekken van een jonge vrouw met grote amandelvormige bruine ogen, dikke wenkbrauwen, een aquiline neus, goed gemodelleerde rode lippen, en een smalle kin. Haar zwarte haar is rond haar hoofd opgestoken met vier afzonderlijke krullen die over haar voorhoofd vallen. Ze draagt een schijf met een hanger en een smaragden halsketting met gouden schakels en is gekleed in een tuniek en een dikke mantel, beide van een donkere karmozijnrode kleur. Let op de dikke verflaag, waardoor het lijkt op een impressionistisch schilderij.

De vrouw op het tweede ROM-portret is iets rijper en matronlyer. Haar gelaatstrekken zijn zeer fijn, met hoge jukbeenderen, een smalle neus, dikke rode lippen en een vooruitstekende kin. Haar fijn afgewerkte haar is in pijpenkrullen geordend en versierd met een gouden krans. Ze draagt pareloorbellen, een halssnoer van beryl en parels, en een gouden halssnoer. In tegenstelling tot de techniek van het portret van haar “zuster”, werd de verf in fijne gelijkmatige lagen aangebracht.

De mummieportretten uit Fayum van het ROM werden geschilderd met de encaustische techniek, waarbij pigmenten aan bijenwas en hars werden toegevoegd. Het mengsel werd verhit en snel, alvorens af te koelen, met een penseel en gereedschap op het oppervlak van een houten paneel aangebracht, waardoor een kenmerkend, rijk gestructureerd oppervlak ontstond.