Bitwa pod Karbalą

Bitwa pod Karbalą (10 października 680 r.) była niewielką bitwą, stoczoną w pobliżu rzeki Eufrat, na terenie dzisiejszego Iraku, w której doszło do masakry znacznie przeważających liczebnie oddziałów Alidów pod dowództwem Husajna ibn Alego (l. 626-680 CE, zwanego też Husajnem) przez wojska dynastii Umajjadów (661-750 CE). Choć bitwa była jednostronna i zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Umajjadów, polegli żołnierze frakcji Husajnidów, w tym sam Husajn, od tamtej pory są czczeni jako męczennicy islamu. Bitwa ta stała się również jednym z głównych powodów opozycji wobec Umajjadów, którzy zostali obaleni około 70 lat później w krwawej rebelii. Do dziś bitwa pozostaje jednym z głównych elementów dziedzictwa islamskiego i jest corocznie upamiętniana przez szyickich muzułmanów w święto Aszury.

Historical Context

Nie jest jasne, gdzie dokładnie w historii doszło do powstania dwóch głównych nurtów islamu, Sunnism i Shi’ism, odbiegają od siebie jako odrębne sekty, jednak napięcia polityczne zaczęły dzielić rodzącą się społeczność muzułmańską zaraz po śmierci proroka Muhammada (l. 570-632 CE). Ponieważ islamski prorok nie miał męskich spadkobierców, sukcesja jego doczesnej pozycji stała się kwestią sporną, a kontrolę nad nią przejął kalif Abu Bakr (r. 632-634 CE). Jednak grupa zwana szyitami Alego (partia Alego) faworyzowała na stanowisko kalifa zięcia i kuzyna Proroka, Alego ibn Abi Taliba (l. 601-661 CE), męża córki Proroka Fatimy bint Muhammad (l. 605/615-632 CE). Ali w końcu osiągnął ten status, ale stało się to dopiero po śmierci trzech jego poprzedników – Abu Bakra, Umara i Uthmana – a ostatni z nich został zamordowany z zimną krwią przez rebeliantów.

Zabójstwo kalifa Uthmana (r. 644-656 CE) zdestabilizowało sytuację polityczną imperium, pozostawiając Alego, który musiał radzić sobie z ogromnym obciążeniem na cienkim lodzie. Kuzyn Uthmana i namiestnik Syrii, Muawiya (l. 602-680 CE), później Muawiya I (r. 661-680 CE), nie chciał zadowolić się niczym innym, jak tylko sprawiedliwością dla poległego kuzyna, ale gdy Ali nie spełnił żądania, między władcą a jego podwładnym pogłębiły się pęknięcia, które doprowadziły do intensywnej wojny domowej znanej jako Pierwsza Fitna (656-661 CE). Wojna ta zakończyła się dopiero wraz ze śmiercią Alego, który został zamordowany przez popierającą go niegdyś grupę renegatów, zwaną Kharijitami. W ten sposób zakończyła się era kalifatu Raszidunów (jak pierwsi czterej kalifowie są wspólnie określani przez sunnitów).

Śmierć Hassana ibn Alego &Akcesja Jazida I

Ścieżka Muawiyi była jasna po śmierci Alego i wkrótce przyjął on tytuł kalifa, nie sprzeciwiając się żadnej innej wybitnej, wiodącej postaci tamtych czasów. Najstarszy syn Alego, Hasan (pisany również jako Hassan, co oznacza piękny) tymczasowo utrzymał pozycję ojca, ale abdykował na rzecz Muawiji w zamian za wysoką emeryturę. Ponadto Muawija uzgodnił z Hasanem pewne warunki, które znane są pod wspólną nazwą Paktu Hasan-Muawija. Jeden z tych warunków nakazywał, że siedziba przejdzie na Hasana, jeśli Muawija go poprzedzi (a było to prawdopodobne, gdyż był on znacznie starszy), ale los chciał inaczej.

Niektóre źródła dyktują, że Muawiya traktował Hasana i jego młodszego brata Husayna ibn Alego (l. 626-680 CE) z wielkim szacunkiem, a nawet obsypał ich darami i łaskami. Jednak w 670 r. Hasan został otruty przez jedną ze swoich żon z powodów, które są przedmiotem wielu dyskusji. Nie ma bezpośrednich dowodów historycznych sugerujących, że Muawija był zamieszany w to morderstwo, ale biorąc pod uwagę, że najwięcej na tym zyskał i że w przeciwnym razie nie mógłby wyznaczyć swojego syna, Jazyda (l. 647-683 CE), na swojego następcę, jest rzeczą naturalną, że historycy patrzą na niego z powątpiewaniem.

Sign up for our weekly email newsletter!

With the death of Hasan, Muawiya considered his agreement with him null and void and actively began seeking support for his son, the future Yazid I (r. 680-683 CE), jako jego następcy, ku niezadowoleniu i frustracji znaczących postaci muzułmańskich, w tym Husajna ibn Alego i Abdullaha ibn Zubayra (l. 624-692 CE), syn Zubayr ibn al-Awam (l. 594-656 CE), wybitny muzułmański mąż stanu i weteran wojenny.

Historyk Firas Al-Khateeb zauważa w tym miejscu:

Historycy muzułmańscy na przestrzeni wieków spekulowali na temat jego powodów takiego postępowania, szczególnie biorąc pod uwagę późniejszą opozycję, która powstała wobec Jazyda. Jednak pamiętając o kontekście historycznym czasów Mu’awiji, łatwiej jest zrozumieć, dlaczego przejście na system dziedziczny miało sens. Czas Mu’awiji jako kalifa pokazał, jak wielki nacisk kładł on na polityczną jedność i harmonię. Po politycznych wstrząsach kalifatu 'Alego, głównym wyzwaniem Mu’awiyi było utrzymanie świata muzułmańskiego zjednoczonego pod jednym dowództwem. (44)

Wpływ Muawiji ostatecznie przeważył, a stabilność, którą wprowadził do imperium po latach politycznych zawirowań po zabójstwie kalifa Uthmana, pozwoliła Jazidowi wstąpić na tron po śmierci ojca w 680 r., zmieniając charakter przyszłych kalifatów islamskich z pół-republikańskiego systemu rządów na monarchiczny.

Marsz ku Karbali

Historia nie była łaskawa dla Jazyda I, a spostrzeżenia współczesnych obserwatorów również nie były przychylne: „zarzuty takie jak upodobanie do śpiewających dziewcząt i zabawa ze zwierzęcą małpką są wysuwane przeciwko niemu w tradycji” (Hawting, 47). Jego nieudolność polityczna, w połączeniu z niesmacznymi opowieściami o jego poczuciu moralnym, przekonała wielu do sprzeciwienia się jego wstąpieniu. Zarówno Abdullah, jak i Husajn opuścili Medynę i udali się do Mekki po nieudanych próbach pozyskania wierności ze strony Jazyda. Jazid próbował wymusić poddanie się swoich przeciwników i przejąć absolutną kontrolę nad władzą, tak jak zrobił to jego ojciec, ale nie udało mu się to w obu przypadkach.

W Mekce dotarły do Husajna wieści, że mieszkańcy Kufy (w Iraku), stolicy jego ojca, która od tego czasu pogrążyła się w cieniu Damaszku, nowej metropolii kalifów, są gotowi go poprzeć i przyjęli go na swego przywódcę. Husajn postanowił przeciwstawić się rządom Jazyda i założył się z Kufanami. Plan był rendezvous z lokalnymi przywódcami ruchu oporu z Kufy, zebrać siły i podnieść standardy buntu. Ale nic nie będzie grać out this way.

Battle of Karbala

Yazid złapał wiatr planu Husayn przez przypadek i wykonane pośpiechu przeciwdziałać natychmiast. Zebrał wszystkich dostępnych żołnierzy, gromadząc przyzwoite siły, być może w oczekiwaniu na masową rebelię, choć armia ta miała wziąć udział tylko w niewielkiej potyczce. Szacunki dotyczące sił Umajjadów przy tej okazji wahają się od skromnych 4 000 do niewiarygodnych 30 000, współczesne szacunki mówią o liczbie około 5 000. Sam Jazyd był nieobecny podczas tej wyprawy, podobnie jak podczas wszystkich innych wypraw wojskowych za jego panowania, być może po to, by uniknąć winy za to, co miało się wydarzyć. Przy tej okazji, przekazał dowództwo do swojego kuzyna Ubaidullah ibn Ziyad (zm. 686 CE).

Just jeden dzień przed roczną pielgrzymkę hadżdż, na 9 września 680 CE, Husayn opuścił Mekkę z członkami swojej rodziny i około 50 męskich towarzyszy, poruszając się na północ. Partia przejęła karawanę należne do Jemenu i kontynuowane dalej, ale spotkały się z wiadomością o obojętności Kufa w drodze. Miasto zostało uciszone pod gniewem Ubaidullah; Yazid zadbał o to, że Husayn nie otrzyma pomocy. Mimo, że dobrze znali sytuację, bliscy zwolennicy Husajna odmówili opuszczenia go, a grupa jechała dalej, zamierzając pojawić się u bram Kufy, mając nadzieję, że ich obecność może wywołać powstanie w całym mieście.

W drodze do Kufy, grupa spotkała awangardę sił Umajjadów, około 1000 ludzi, którzy podążali za nimi i 2 października siły Husajnidów wkroczyły na pustynną równinę Karbali, gdzie następnego dnia dotarła reszta sił Umajjadów. Aby zmusić Husajna i jego zwolenników do poddania się, Umajjadzi zablokowali 500 kawaleryjskimi oddziałami dostęp do rzeki Eufrat. Stronie udało się zdobyć trochę wody, ale nie było to więcej niż 20 bukłaków. Niektórzy twierdzą, że w tym momencie Husajn przedstawił trzy propozycje rozwiązania konfliktu:

• Albo, pozwolą mu wrócić do Mekki
• Albo, otrzyma posterunek graniczny, z dala od zbuntowanego regionu
• Albo, wreszcie, on być dozwolone spotkać Yazid osobiście i rozstrzygnąć sprawę z nim

Inni zakwestionowali ważność tego twierdzenia i zamiast tego twierdził, że w tym momencie, Husayn był gotowy do walki na śmierć i życie. Obie strony przygotowane do bitwy na 9 października. Husayn zaproponował swoim ludziom możliwość wymknięcia się z obozu pod osłoną zmierzchu, ale oni nie chcieli go opuścić. Husajnidzi związali swoje namioty razem i za tą linią namiotów wykopali rów obronny, wypełniony drewnem, które miało zostać podpalone, gdyby przeciwnik zaatakował od tyłu. Walczący ustawili się przed namiotami, a rów i namioty zabezpieczały wszystkie strony oprócz frontu.

Strona Husajna składała się z 40 żołnierzy piechoty i 32 kawalerii, choć według niektórych relacji liczba ta wynosiła około 100 pieszych i 45 konnych żołnierzy. W każdym razie wojska Umajjadów znacznie przewyższały liczebnie siły Husajnidów. Jednak w walce wręcz Husajnidzi, według niektórych relacji muzułmanów, pokonali swoich przeciwników, ale ponieważ wydarzenie to było tak często cytowane i mieszane z fikcją przez lata, „praktycznie niemożliwe jest oddzielenie historii od legendy i hagiografii, z którymi jest związana” (Hawting, 50).

Jednakże determinacja Husajna jest ponad wszelką wątpliwość, jak zauważa historyk John Joseph Saunders:

Chociaż przeciwności losu były przytłaczające, Husajn (Hussayn) postanowił zginąć walcząc; podczas gdy jego kobiety i dzieci przykucnęły w przerażeniu w swoich namiotach, on wyciągnął swój mały zespół i zaangażował wroga. (71)

Walki rozpoczęły się 10 października, kiedy to o świcie Husajnidzi podpalili rów i obsadzili swoje pozycje, odpierając ataki wroga. Choć niezłomny, siły Husajna wkrótce zaczął więdnąć. Kawaleria po stronie Husajna zsiadła, gdy straciła konie i kontynuowała walkę pieszo, i kilkakrotnie zmusiła oddziały Umajjadów do odwrotu. To było po jednym z takich odwrót, że ich wrogowie podpalili obóz Husajna, mając nadzieję, że z namioty spalone do ziemi, ich flanki będą narażone na atak, umożliwiając okrążenie. Jakiś czas po południu, towarzysze Husajna zostały otoczone i zabity, a wiele non-combatants pospieszył im na pomoc; były to młode chłopaki, ledwo na granicy męskości, ale nie zostały oszczędzone, „jego siostrzeniec Kasim, chłopiec z dziesięciu, zmarł w jego ramionach; dwóch jego synów i sześciu jego braci również zginęło” (Saunders, 71).

Legenda głosi, że mimo iż Husajn był ciężko ranny, przyjąwszy salwę strzał prosto w usta i silny cios w głowę, walczył z napastnikami, aż w końcu został ścięty przez jednego z nich. Bitwa dobiegła końca, około 70 mężczyzn ze strony Husajna leżało bez życia na ziemi, wszystkie ich ciała zostały ścięte, a głowy wysłane do Damaszku. Rzeczy Husajna zostały skradzione, jego obóz splądrowany, a kobiety i dzieci z jego rodziny uwięzione (aby być przedstawione przed Yazid. Jedyny żyjący syn Husajna, Ali Zain al-Abidin (l. 659-713 CE), który nie brał udziału w bitwie z powodu choroby został oszczędzony, ale straty poniesione przez dom Alego były niepowetowane.

Umajjadzkie ofiary były również porównywalne z 88 zmarłymi, wszyscy zostali pochowani zanim armia ruszyła dalej, ta sama uprzejmość, jednak nie została rozszerzona na zmarłych z przeciwnej siły. Gdy armia i jeńcy ruszyli dalej, okoliczni mieszkańcy urządzili Husajnowi i jego zwolennikom właściwy pochówek, bez głów; miejsce to zostało dziś utrwalone i jest uważane za święte przez szyickich muzułmanów, choć sunnici nie uważają samej Karbali za posiadającą jakąkolwiek wartość religijną, a jedynie kładą nacisk na niezłomność i odporność Husajna i jego zwolenników.

Pogłoski

Według niektórych relacji, kiedy zwycięski generał został przedstawiony z głową poległego wodza, szturchnął ją kijem, co zniechęciło żołnierza pośród jego rangi, inna wersja historii mówi, że to Yazid w Damaszku, który zrobił ten czyn publicznie i został upomniany przez starego człowieka, ledwo mogącego chodzić, który był towarzyszem Proroka. W obu przypadkach Jazyd nie znęcał się nad jeńcami, być może obawiając się, że gdyby to zrobił, mógłby zostać oskarżony w całej sprawie, ale okazało się to bezskuteczne. Niektórzy twierdzą, że Jazid nawet przeklął swojego kuzyna za zabicie Husajna, stwierdzając, że gdyby tam był, oszczędziłby go. Kobiety z domu poległego imama płakały, a nawet dołączyły do nich kobiety z rodziny Jazyda, co skłoniło władcę do odesłania ich z powrotem do Medyny, z odszkodowaniem za poniesione przez nich straty finansowe. Jednak problemy dla Yazida były dalekie od końca.

Śmierć Husajna miała odwrotny skutek od tego, co Yazid mógł rozważać. Choć początkowo wydarzenie to było mało znaczące, po śmierci Jazida eskalowało do niewyobrażalnych rozmiarów i praktycznie ograniczyło rządy Umajjadów do murów Damaszku, a następnie wybuchła druga wojna domowa w Imperium Islamskim, zwana też Drugą Fitną (680-692 CE). Yazid próbował, ale nie udało mu się zdystansować się od śmierci Husajna, a opozycja przeciwko jego rządom tylko rosła w siłę.

Aby uprzedzić rebelię na dużą skalę, Yazid rozkazał swoim wojskom w kierunku Medyny, a siły Umajjadów pokonały tubylców w bitwie pod al-Harra (683 CE), po której nastąpiło splądrowanie miasta. Siły syryjskie ruszyły następnie w kierunku Mekki, gdzie Abdullah ibn Zubayr stał się faktycznym władcą regionu. Oblężenie Mekki zostało przerwane przez przedwczesną śmierć Jazyda, ale w trakcie walk zapaliło się poszycie Ka’aba (najświętszego miejsca islamu, prawdopodobnie zbudowanego po raz pierwszy przez Abrahama i Izmaela). Abdullah ogłosił się kalifem (r. 683-692 CE) z Mekki i rozszerzył swoją kontrolę nad Hejazem, Irakiem i Egiptem. Śmierć Jazida sprawiła, że jego następcy ledwie kontrolowali Damaszek, a jego syn, Muawiya II (r. 683-684 CE) zmarł zaledwie kilka miesięcy po objęciu urzędu – w tym czasie podobno zdystansował się od działań ojca i wyraził żal z powodu losu, jaki spotkał Alidów.

W Kufie buntownik o imieniu Al-Mukhtar (l. ok. 622-687 CE) przejął kontrolę w 685 CE. Początkowo jako podwładny Abdullaha, Mukhtar otrzymał pełne wsparcie, gdy armia Umajjadów zaatakowała Kufę, ale później ujawnił własne ambicje. Ubaidullah, który dowodził wojskami w Karbali, a który został pokonany w ataku na Kufę, został tam i wtedy zabity mieczem. Mukhtar również systematycznie polował na ludzi zamieszanych w śmierć Husajna, ale sprowadził swój koniec na siebie, gdy rozstał się ze swoim suwerenem, który wziął odwet atakiem na jego stolicę w 687 r.

Z Mukhtarem z drogi, Umajjadowie musieli poradzić sobie tylko z Abdullahem, który zginął broniąc Mekki przed atakiem Umajjadów w 692 r., kończąc Drugą Fitnę. Od tego momentu Umajjadom udało się zachować suwerenność przez nieco mniej niż sześć dekad. Ponieważ nasiona niezgody zostały zasiane na polu Karbali, wkrótce wykiełkowały w postaci rewolucji Abbasydów (750 r. n.e.), która odsunęła Umajjadów od władzy i poddała ich żywych i umarłych najstraszliwszemu traktowaniu, jakie widziano w imperium islamskim.

Legacy

Śmierć Husajna wywołała ciągłą niechęć do Umajjadów, nawet długo po śmierci Jazida. Jednym z największych powodów, dla których rewolucja Abbasydów zakończyła się sukcesem, było to, że udało im się wykorzystać negatywne emocje szyickiej ludności imperium. Nawet długo po tym, przykład Husajna był wielokrotnie cytowany w historii islamu i został uznany za ikoniczny nawet przez zachodnich historyków.

Śmierć Husajna stała się centralnym elementem wiary szyizmu i zajmuje szczególne miejsce w wierze sunnitów, również; obaj uważają go za męczennika, który walczył z uciskiem, nawet gdy sprawy były beznadziejne. Jego przykład stał się tak uniwersalny, że Husajn jest popularnym imieniem dla dzieci zarówno wśród sunnickich, jak i szyickich muzułmanów. I odwrotnie, imię Yazid jest tabu w czasach współczesnych, jednak nie stało się nim zaraz po tym wydarzeniu.

Do dziś rocznica śmierci Husajna, 10. dzień miesiąca Muharram w kalendarzu islamskim, jest upamiętniana w dorocznym święcie Aszura (Aszura oznacza „dziesiąty dzień”) przez społeczność szyicką, które obejmuje 9. i 10. dzień tego miesiąca. Wyrażają oni uczucie, jakie budzi to wydarzenie, poprzez rytualne bicie się w piersi i samobiczowanie oraz hymn pochwalny na cześć Husajna, jednocześnie unikając i publicznie przeklinając jego sprawców. Sunniccy muzułmanie podzielają te odczucia, jednak potępiają tę atmosferę opłakiwania śmierci Husajna i uważają ją za sprzeczną z wartościami, za którymi stał: honorem, zaangażowaniem, odwagą i wiarą. Sprzeciwiają się również temu, że we wszystkich krytykach Umajjadów, jakkolwiek są one uzasadnione, Kufanowie (którzy zdezerterowali z Husajna) w większości pozostają nietknięci.